TRƯỜNG CHÍNH TRỊ - GIA LAIhttps://truongchinhtri.gialai.gov.vn/uploads/logo.png
Thứ bảy - 23/03/2024 02:343.7800
Di tích lịch sử - văn hóa (LS - VH) là một bộ phận quan trọng của di sản văn hóa Việt Nam, là nơi chứa đựng những giá trị to lớn về lịch sử và văn hóa của dân tộc. Trải qua hàng ngàn năm lịch sử, đến nay, ở mỗi địa phương trên cả nước đều có sự tồn tại hệ thống các di tích LS - VH, gắn chặt với các yếu tố nội tại của địa phương để tạo thành một không gian văn hóa riêng biệt, biểu trưng cho mỗi địa phương. Đây chính là nguồn tài nguyên phong phú, đa dạng để các địa phương khai thác phục vụ phát triển du lịch. Thực tế chứng minh, di tích LS - VH tạo sức hấp dẫn độc đáo, riêng biệt cho điểm đến du lịch của mỗi địa phương, tạo nên những đặc trưng riêng có cho ngành du lịch của địa phương đó.
Di tích Tháp Đôi.
Bình Định là vùng đất có bề dày lịch sử và văn hóa lâu đời thuộc Duyên hải Nam Trung bộ, nơi đây có nhiều di tích LS - VH phong phú, đa dạng. Hiện nay, toàn tỉnh có 234 di tích LS - VH, trong đó có 146 di tích được xếp hạng gồm 2 di tích quốc gia đặc biệt, 34 di tích quốc gia và 110 di tích cấp tỉnh. Hệ thống các di tích LS - VH trên địa bàn tỉnh có ý nghĩa đặc biệt quan trọng, không chỉ là biểu tượng cho quá trình hình thành và đấu tranh hào hùng, bất khuất của đất và người Bình Định mà còn thể hiện những dấu ấn rõ nét của văn hóa Sa Huỳnh và văn hóa Chăm Pa nơi đây. Đây được xem là một thế mạnh của địa phương, tạo điều kiện thuận lợi cho tỉnh khai thác, phát huy giá trị trong quá trình phấn đấu xây dựng tỉnh trở thành tỉnh phát triển thuộc nhóm dẫn đầu khu vực miền Trung. Nhận thức được điều này, trong những năm qua, tỉnh luôn chú trọng công tác bảo vệ, tôn tạo, khai thác giá trị di tích gắn với hoạt động quản lý nhà nước (QLNN) đối với hệ thống các di tích LS - VH bằng nhiều nội dung và phương thức phù hợp nhằm phát huy lợi thế về văn hóa nói chung, di tích LS - VH nói riêng trong xây dựng thương hiệu du lịch Bình Định, phục vụ giáo dục truyền thống và phát triển KT - XH của địa phương. Trong số 146 di tích được xếp hạng của tỉnh, một số di tích LS - VH, danh lam thắng cảnh đang phát huy giá trị gắn với việc phát triển du lịch như: Thắng cảnh Ghềnh Ráng, Thắng cảnh Hầm Hô, Tháp Đôi, Đền thờ Tây Sơn Tam kiệt, Tháp Bánh Ít, Tháp Dương Long, Tháp Cánh Tiên, Đền thờ Nguyễn Trung Trực... hằng năm thu hút hàng trăm nghìn lượt khách tham quan, nghiên cứu. Riêng trong năm 2021, mặc dù bị ảnh hưởng bởi tình hình dịch bệnh Covid-19 nhưng các di tích vẫn đón tiếp được hơn 82.000 lượt khách. Theo thống kê từ Sở Văn hóa và Thể thao tỉnh Bình Định, số lượt khách tham quan tăng đều qua các năm, chỉ trừ năm 2020 và năm 2021 là giảm vì những ảnh hưởng của dịch Covid-19. Năm 2023, ngành du lịch của tỉnh dần phục hồi sau đại dịch, do vậy, lượt khách quan tham quan tại các di tích cũng nâng lên đáng kể. Theo thống kê, chỉ riêng tại 4 điểm di tích Tháp Chăm là Tháp Đôi, Tháp Bánh Ít, Tháp Dương Long, Tháp Cánh Tiên, đơn vị đã đón tiếp, phục vụ khách tham quan trong năm 2023 với số lượng hơn 180.600 lượt khách, bao gồm cả khách trong nước và quốc tế. Điều này cho thấy những kết quả khá tích cực từ việc khai thác, phát triển du lịch tại các di tích tiêu biểu của tỉnh. Tại các điểm di tích tiêu biểu trên địa bàn tỉnh cũng có đội ngũ thuyết minh, hướng dẫn; cơ sở hạ tầng, môi trường di tích được cải thiện; bước đầu tổ chức, phát triển các loại hình dịch vụ phục vụ cho khách tham quan. Một số di tích được đầu tư tu bổ, tôn tạo, xây dựng công trình di tích để phục vụ khách tham quan, nghiên cứu. Hiện nay, tỉnh cũng đầu tư nghiên cứu, thực hiện việc ứng dụng công nghệ tại các di tích, trong đó năm 2023 đã gắn bảng mã QR Code thuyết minh tại các di tích: Nhà Tù Phú Tài, Tượng đài Chiến thắng Núi Bà và Đền thờ anh hùng dân tộc Nguyễn Trung Trực. Tuy nhiên, bên cạnh những kết quả đạt được, mặc dù đã được quan tâm đầu tư, nhưng hầu như cơ sở hạ tầng tại các di tích chưa được hoàn thiện. Các di tích như Tháp Đôi, Tháp Cánh Tiên khuôn viên di tích nhỏ hẹp, hạ tầng chưa đáp ứng được yêu cầu phục vụ khách tham quan, nghiên cứu. Các sản phẩm dịch vụ chưa được phong phú, đa dạng, chưa tạo thành sản phẩm đặc thù của địa phương nên chưa thu hút được du khách. Ngoài ra, nhiều di tích chỉ còn là phế tích hoặc chưa có công trình di tích nên chưa có điều kiện để khai thác du lịch. Điều này làm cho số lượng khách tham quan, nghiên cứu tại các di tích trong những năm qua tuy có tăng nhưng vẫn còn khá thấp. Đặc biệt, số lượng du khách đến tham quan tại các di tích vẫn còn hạn chế so với số lượng khách đến du lịch tại tỉnh Bình Định trong những năm qua. Một điểm đáng lưu ý, không phải di tích nào cũng có những giải pháp để khơi dậy tiềm năng phát triển du lịch từ nội tại các di tích. Một số địa phương trong tỉnh không đủ ngân sách để đầu tư cơ sở hạ tầng nhằm khai thác du lịch từ di tích, một số địa phương khác thì chưa thật sự quan tâm đến, vì vậy dẫn đến tình trạng nhiều di tích bị bỏ quên. Bên cạnh đó, một số di tích được khai thác, phục vụ phát triển kinh tế địa phương nhưng cũng từ đó làm nảy sinh nghịch lý giữa việc thúc đẩy du lịch góp phần phát triển kinh tế và tạo nguồn vốn tu bổ di tích nhưng lại có thể trực tiếp phá hủy, làm biến dạng di sản, chẳng hạn như các cụm di tích Tháp Chăm và các danh lam thắng cảnh. Hiện tượng người dân, du khách có những hành vi tổn hại đến di tích, cảnh quan môi trường xung quanh di tích hoặc xây dựng các công trình dịch vụ phục vụ du lịch làm ảnh hưởng đến di tích là những vấn đề cần được giải quyết nhằm tạo sự phát triển bền vững cho hoạt động này. Nhìn lại sự nghiệp QLNN về di tích LS - VH hướng đến mục tiêu bảo vệ và phát huy giá trị di tích tại Bình Định trong thời gian qua, dù đạt được những thành tựu đáng kể, song việc khai thác giá trị, nhất là giá trị kinh tế du lịch mà các di tích mang lại chưa cao. Tỉnh chưa ban hành được chính sách để thu hút người dân, cộng đồng tham gia phát triển kinh tế du lịch, ổn định cuộc sống; cách thức thực hiện chưa phong phú, chuyên nghiệp; hoạt động quảng bá, giới thiệu tài nguyên du lịch từ các di tích còn hạn chế, chất lượng cơ sở hạ tầng chưa đồng bộ và các dịch vụ phục vụ khách tham quan, nghiên cứu, du lịch tại các điểm di tích còn ít. Trong xu thế tiếp tục đổi mới và hội nhập hiện nay, đòi hỏi tỉnh cần đẩy mạnh nhiều giải pháp để khơi dậy và phát huy được tiềm năng nội tại của các di tích, góp phần phát triển kinh tế du lịch của tỉnh, đồng thời có các biện pháp kiểm soát nhằm phát huy giá trị đúng mức, tránh hiện tượng khai thác sai quy định làm ảnh hưởng đến di tích. Do đó, với thực trạng này, thiết nghĩ cần thực hiện một số nội dung sau: Thứ nhất, cần tăng tính hấp dẫn của các di tích LS - VH đối với khách du lịch thông qua việc khai thác những giá trị hàm chứa trong di tích cả về giá trị vật chất và các giá trị tinh thần của di tích. Vì thế cần tăng cường quảng bá, tiếp thị, giới thiệu rộng rãi các di tích dưới góc độ tài nguyên du lịch văn hóa cho du khách trong và ngoài nước thông qua truyền hình, phương tiện thông tin đại chúng, qua mạng xã hội (kênh chính thống, có quản lý rõ ràng), qua sản phẩm văn hóa (âm nhạc, phim ảnh), xuất bản các ấn phẩm quảng bá giới thiệu, tổ chức các hội thảo, tọa đàm, các sự kiện quy mô lớn để giới thiệu, thông qua người dân địa phương đang sinh sống trong và ngoài tỉnh, các Việt kiều là người địa phương, xây dựng và triển khai hệ thống các quầy thông tin du lịch miễn phí tại các đầu mối giao thông quan trọng như sân bay, khách sạn, bảo tàng, tranh thủ sự hỗ trợ của Trung ương để xúc tiến quảng bá du lịch Bình Định có hiệu quả, đồng thời phải kết nối với các đơn vị kinh doanh lữ hành đưa du khách đến với di tích LS - VH. Hiện nay, tỉnh lập trang thông tin điện tử riêng để quảng bá hệ thống di tích LS - VH, danh lam thắng cảnh tỉnh Bình Định nhằm mục đích cung cấp và cập nhật thường xuyên các thông tin liên quan đến di tích, danh thắng cho nhân dân và du khách, đồng thời tích hợp nhiều ngôn ngữ, bao gồm tiếng Việt và một số ngoại ngữ khác để tạo điều kiện thuận lợi cho các tổ chức, cá nhân trong và ngoài nước khai thác, sử dụng, góp phần tuyên truyền, quảng bá di tích. Thứ hai, cần xây dựng quy hoạch phát triển du lịch cần gắn phát triển du lịch với hệ thống di tích để tạo ra mạng lưới du lịch liên hoàn, hấp dẫn: Kết nối các di tích với các địa điểm du lịch, nghỉ dưỡng, các danh lam thắng cảnh gần di tích để hình thành tuyến du lịch đa dạng, phong phú. Phối hợp với ngành du lịch tổ chức các tuyến tham quan du lịch gắn với di tích trong tỉnh và kết nối với các tuyến tham quan liên vùng, trước mắt tập trung vào một số di tích trọng điểm như các di tích về phong trào Tây Sơn, hệ thống tháp Chăm, di tích lịch sử cách mạng, hình thành các tuyến du lịch mới trên địa bàn tỉnh và liên tỉnh. Thứ ba, nghiên cứu, đẩy mạnh xây dựng sản phẩm du lịch đặc thù gắn liền với hệ thống di tích của tỉnh nhằm tạo sự độc đáo cho ngành du lịch của địa phương. Bên cạnh những sản phẩm du lịch truyền thống như du lịch tâm linh, hành hương, chiêm bái tại các di tích tôn giáo, tín ngưỡng, tham quan về nguồn tại các di tích lịch sử cách mạng, tỉnh cần mở rộng để hình thành các sản phẩm du lịch độc đáo mang bản sắc riêng của địa phương như: Tổ chức trưng bày hình ảnh, sản phẩm văn hóa Chăm Pa, chương trình biểu diễn nghệ thuật Chăm Pa, lễ hội văn hóa Chăm Pa tại các cụm di tích tháp Chăm; Lồng ghép các tiết mục biểu diễn nghệ thuật truyền thống như tuồng, bài chòi, võ cổ truyền Bình Định nhằm giới thiệu, quảng bá các loại hình biểu diễn nghệ thuật đặc trưng, đặc sắc của tỉnh Bình Định tại các điểm di tích tiêu biểu trên địa bàn tỉnh.
Di tích Tháp Đôi tại TP. Quy Nhơn.
Thứ tư, cần đầu tư nâng cấp, xây dựng mới cơ sở hạ tầng cho các di tích được cơ quan QLNN xác định là điểm đến quan trọng gắn với phát triển du lịch. Vì dù di tích có giá trị về văn hóa, lịch sử, khoa học đến đâu, nhưng cơ sở hạ tầng, cơ sở vật chất kỹ thuật phục vụ du lịch, chất lượng dịch vụ không tốt, chưa đồng bộ thì cũng không thu hút được nhiều khách du lịch đến tham quan. Cần đầu tư xây dựng cơ sở hạ tầng như đường giao thông, điện, nước, nhà vệ sinh đạt chuẩn để bảo đảm các điều kiện thiết yếu phục vụ khách tham quan trong nước và quốc tế, tổ chức tốt các dịch vụ đồng bộ đi kèm với phát triển du lịch tại các di tích như dịch vụ về lưu trú, về ẩm thực, vui chơi giải trí, quà lưu niệm, chụp ảnh lưu niệm (tổ chức cho thuê trang phục Chăm, trang phục võ nhạc Tây Sơn cho du khách có nhu cầu) … để tạo thành điểm du lịch chuyên nghiệp, thu hút du khách quay trở lại tham quan, du lịch. Nâng cao năng lực cho đội ngũ nhân lực làm công tác hướng dẫn viên, thuyết minh viên di tích không chỉ về chuyên môn, nghiệp vụ mà cả về văn hóa, nghệ thuật, kỹ năng ứng xử và vốn ngoại ngữ để đáp ứng tốt yêu cầu phục vụ khách tham quan. Tổ chức các lớp bồi dưỡng nghiệp vụ cho hướng dẫn viên, thuyết minh viên cũng là một khâu quan trọng để nâng cao chất lượng phục vụ, thu hút du khách. Tăng cường nhân lực quản lý, bảo vệ, phục vụ, bảo đảm vận hành hoạt động tại điểm di tích. Tiếp tục đào tạo cán bộ thuyết minh chuyên về văn hóa Chăm Pa, hợp đồng thuyết minh tiếng Anh để thuyết minh cho du khách nước ngoài khi có nhu cầu. Thứ năm, đẩy mạnh ứng dụng công nghệ tại các di tích để phát triển “du lịch thông minh” nhằm đánh thức và khai thác mạnh tiềm năng di sản văn hóa phục vụ đa dạng cho các hoạt động tham quan, trải nghiệm di tích trong đó có hướng đến đến phục vụ du khách tham quan trực tuyến, với nhiều sản phẩm dịch vụ mới như xây dựng và triển khai ứng dụng tham quan ảo đối với di tích có không gian rộng lớn, tiêu biểu của tỉnh, đẩy mạnh hơn nữa việc ứng dụng công nghệ thuyết minh tự động thông minh tại di tích, các hiện vật hoặc di sản nhằm phục vụ tốt hơn các khách tham quan trong va ngoài nước. Thứ sáu, địa phương cần cần có chính sách hỗ trợ, hướng dẫn trực tiếp đối với người dân sống quanh khu vực di tích về những quy định pháp luật liên quan đến dịch vụ du lịch gắn với di tích như các chính sách về lưu trú, bảo vệ môi trường, kinh doanh du lịch cũng như quảng bá du lịch địa phương. Để thực hiện được các nội dung trên, chính quyền địa phương cần có những giải pháp đồng bộ từ khâu thể chế như ban hành các quy định về quản lý, bảo vệ và phát huy giá trị di tích lịch sử - văn hóa và danh lam thắng cảnh trên địa bàn tỉnh Bình Định, phát triển nguồn nhân lực quản lý và khai thác di tích, huy động và sử dụng có hiệu quả nguồn lực tài chính phục vụ cho các nội dung trên, đồng thời đẩy mạnh trao đổi, hợp tác trong nước và quốc tế cũng như tăng cường triển khai các hoạt động thanh tra, kiểm tra, giám sát hoạt động bảo vệ và khai thác giá trị di tích. Cuối cùng, di tích là tài nguyên du lịch không thể thay thế, cho nên phải giải quyết thỏa đáng mối quan hệ giữa bảo tồn di tích và phát triển du lịch. Việc quản lý và phát huy giá trị di tích phải được gắn liền, phối hợp chặt chẽ với việc phát triển du lịch bền vững, góp phần khai thác tiềm năng của di tích phục vụ phát triển KT - XH, giữ gìn được bản sắc văn hóa dân tộc trong thời kỳ hội nhập quốc tế ngày càng sâu rộng. Vì vậy, vấn đề đặt ra hiện nay đòi hỏi các bên cùng hành động, có những biện pháp kiểm soát thích đáng để bảo tồn và phát huy bền vững đối với DSVH nói chung và di tích nói riêng trong phát triển du lịch. Việc khai thác phát huy giá trị di tích không phải là chạy theo lợi nhuận kinh tế, không khai thác di tích bằng mọi giá, mà cần có chiến lược phát triển bền vững, điều chỉnh hài hòa giữa mục tiêu bảo vệ di tích và khai thác, phát huy giá trị di tích; để tránh việc khai thác di tích một cách quá mức dẫn đến những ảnh hưởng không nhỏ tới hiện trạng và giá trị của các di tích. Nhưng đồng thời cũng không phải vì thế mà gây ra tâm lý e ngại, không dám khai thác giá trị di tích, để di tích không phát huy được giá trị trong đời sống KT - XH hiện nay.
Tác giả bài viết và ảnh: Lê Thị Mỹ Hoàng - Khoa Nhà nước và Pháp luật
TRƯỜNG CHÍNH TRỊ - GIA LAI
