TRƯỜNG CHÍNH TRỊ - GIA LAIhttps://truongchinhtri.gialai.gov.vn/uploads/logo.png
Thứ tư - 08/02/2023 22:426470
Lý luận và thực tiễn cách mạng Việt Nam đều chỉ ra rằng, cái gốc của đường lối văn hoá, văn nghệ của Đảng không phải cái gì khác mà chính là Đề cương văn hoá Việt Nam năm 1943 và từ cái gốc rễ “nguồn cội” ấy, cây “văn hóa, văn nghệ xã hội chủ nghĩa” ở nước ta đã đâm chồi, nảy lộc, vươn cành ngày càng xanh tươi, nở hoa, kết trái, đã và đang đem lại hương thơm, vị ngọt cho đời.
Đề cương văn hóa Việt Nam do đồng chí Trường Chinh khởi thảo và được công bố năm 1943 trong bối cảnh chiến tranh thế giới thứ hai đang lan rộng, dân tộc Việt Nam một cổ hai tròng: Nhật, Pháp thi nhau vơ vét, bóc lột nhân dân ta và đàn áp, khủng bố phong trào cách mạng do Đảng ta lãnh đạo. Tình hình chính trị và tư tưởng trong xã hội rất phức tạp. Trí thức, văn nghệ sỹ, học sinh yêu nước chịu ảnh hưởng của Đảng, muốn đi theo cách mạng. Thực dân Pháp, Nhật dùng những thủ đoạn phát xít để trói buộc và bức tử nền văn hoá nước ta. Trong tình hình ấy, Hội nghị Thường vụ Trung ương Đảng họp từ ngày 25 đến 28-2-1943, khi bàn biện pháp thúc đẩy nhanh hơn nữa cách mạng cả nước đi tới cao trào, đã quyết định: Đảng cần phải phái cán bộ chuyên môn hoạt động về văn hoá, đặng gây ra một phong trào văn hoá tiến bộ, văn hoá cứu quốc chống lại văn hoá phát xít thụt lùi... Trong bối cảnh xã hội Việt Nam thời đó, “vǎn hoá nửa phong kiến, nửa tư sản và hoàn toàn có tính cách thuộc địa” thống trị thì sự ra đời của Đề cương về văn hoá Việt Nam có thể coi là một ngọn đuốc sáng thần kỳ, có tác dụng soi đường, chỉ lối và định hướng tư tưởng, nhận thức, phương châm hoạt động văn hóa, văn nghệ cho toàn Đảng, toàn dân và cuộc đấu tranh cách mạng ở Việt Nam; đặc biệt là nó đã lôi cuốn, thuyết phục và tập hợp đông đảo những người hoạt động văn hoá yêu nước Việt Nam vào Hội văn hoá cứu quốc, một thành viên của Mặt trận Việt Minh; khai sinh và phát triển nền “vǎn hoá xã hội chủ nghĩa” ở nước ta. Vì vậy, Đảng nhấn mạnh: “Những phương pháp cải cách vǎn hoá đề ra bấy giờ chỉ là dọn đường cho cuộc cách mạng triệt để mai sau”, tức là chuẩn bị cho “cách mạng chính trị thành công”. Đề cương văn hoá Việt Nam đã luận giải một cách sâu sắc tình hình tư tưởng, văn hoá, xã hội Việt Nam những năm đầu thế kỷ XX, chỉ ra sự tác động của cuộc chiến tranh thế giới lần thứ hai và tội ác tột cùng của phát xít Nhật cùng thực dân Pháp cấu kết với bọn tay sai, bán nước giầy xéo Tổ quốc Việt Nam. Đề cương cũng chỉ rõ bản chất, âm mưu, thủ đoạn dã man, tàn ác của phát xít Nhật và thực dân Pháp trong việc trói buộc và bức tử nền văn hoá nước ta; qua đó, cảnh báo nguy cơ có thể bị diệt vong đối với một quốc gia dân tộc có bề dày truyền thống lịch sử, văn hóa, có độc lập, chủ quyền, thống nhất toàn vẹn lãnh thổ dưới gót dày quân xâm lược: phát xít Nhật và thực dân Pháp.
Chân dung Tổng Bí thư Trường Chinh - người soạn thảo Đề cương về văn hóa Việt Nam năm 1943. Ảnh: Tư liệu.
Vì vậy, nhiệm vụ cần kíp của những người cộng sản và các nhà văn hóa cách mạng ở Đông Dương, của cách mạng văn hóa, tư tưởng ở Việt Nam lúc bấy giờ được Đảng ta khẳng định là đập tan mọi âm mưu, thủ đoạn thâm độc của quân xâm lược và bè lũ tay sai, cứu lấy nước, giữ lấy nhà, bảo vệ cho được các giá trị văn hóa dân tộc, phẩm giá, nhân cách con người Việt Nam. Để làm tròn sứ mệnh cao cả, thiêng liêng của mình, Đảng ta khẳng định: “cách mạng vǎn hoá muốn hoàn thành phải do Đảng Cộng sản Đông Dương lãnh đạo” và nó phải thực hiện nghiêm túc nguyên tắc mác xít - lêninnít. Mục tiêu, con đường, phương châm, nguyên tắc, phương pháp thực hiện cuộc cách mạng văn hóa ở nước ta, trước hết phải nắm vững “ba nguyên tắc vận động cuộc vận động vǎn hoá nước Việt Nam trong giai đoạn này: a) Dân tộc hoá (chống mọi ảnh hưởng nô dịch và thuộc địa khiến cho vǎn hoá Việt Nam phát triển độc lập). b) Đại chúng hoá (chống mọi chủ trương hành động làm cho vǎn hoá phản lại đông đảo quần chúng hoặc xa đông đảo quần chúng). c) Khoa học hoá (chống lại tất cả những cái gì làm cho vǎn hoá trái khoa học, phản tiến bộ)”(1) . Trên cơ sở nắm vững và thực hiện nhất quán ba nguyên tắc nêu trên, Đảng ta đồng thời khẳng định: “Muốn cho ba nguyên tắc trên đây thắng, phải kịch liệt chống những xu hướng vǎn hoá bảo thủ, chiết trung, lập dị, bi quan, thần bí, duy tâm, v.v.. Nhưng đồng thời cũng phải chống xu hướng vǎn hoá quá trớn của bọn tờrốtkít”(2). Trước mắt, tích cực đấu tranh, vạch trần những hạn chế, khuyết điểm của các “học thuyết, tư tưởng (đánh tan những quan niệm sai lầm của triết học Âu, Á, có ít nhiều ảnh hưởng tai hại ở ta: triết học Khổng, Mạnh, Đềcác (Descartes), Bécsông (Bergson), Cǎng (Kant), Nítsơ (Niesche), v.v. ; làm cho thuyết duy vật biện chứng và duy vật lịch sử thắng”, “Tranh đấu về tông phái vǎn nghệ (chống chủ nghĩa cổ điển, chủ nghĩa lãng mạn, chủ nghĩa tự nhiên, chủ nghĩa tượng trưng, v.v.) làm cho xu hướng tả thực xã hội chủ nghĩa thắng” (3). Căn cứ vào các điều kiện khách quan của tình hình thế giới và tác động, ảnh hưởng của nó đến sự biến đổi tình hình kinh tế, chính trị, xã hội Việt Nam; sự phát triển rộng khắp của phong trào đấu tranh cách mạng chống quân xâm lược và bè lũ tay sai; ngay sau khi công bố Đề cương văn hóa Việt Nam năm 1943, những người cộng sản và các nhà văn hoá, trí thức yêu nước đã tin tưởng, nhiệt tình ủng hộ, tổ chức nhiều cuộc vận động xây dựng nền văn hóa mới - văn hóa cách mạng, văn hóa xã hội chủ nghĩa. Trong các văn kiện, sách báo của Đảng, trên các phương tiện thông tin đại chúng có được lúc bấy giờ đều nhất quán khẳng định giá trị tư tưởng, quan điểm “nghệ thuật vị nhân sinh” của Đề cương văn hóa Việt Nam, quyết tâm thực hiện và đưa vào đời sống quan điểm, tư tưởng, mục tiêu và ba nguyên tắc "dân tộc hoá", "đại chúng hoá", "khoa học hoá" của nền văn hoá Việt Nam mà Đảng ta và lãnh tụ Nguyễn Ái Quốc đã chỉ ra. Đồng thời, làm cho "xu trào văn hoá mới của Việt Nam đang cố vượt hết mọi trở lực để nảy nở... ", xâm nhập ngày càng sâu rộng vào đời sống nhân dân và phong trào cách mạng đang lên. Việc khẳng định thế giới quan khoa học, nhân sinh quan cách mạng, phương pháp luận biện chứng duy vật của Đề cương văn hóa Việt Nam năm 1943 trong các tài liệu, sách báo văn hóa cách mạng từ Nam ra Bắc, từ miền ngược đến miền xuôi đã được triển khai thực hiện thống nhất, xu hướng phát triển tốt, tác dụng ngày càng cao, hiệu quả rất thiết thực. Lý luận và thực tiễn cách mạng Việt Nam đều chỉ ra rằng, cái gốc của đường lối văn hoá, văn nghệ của Đảng không phải cái gì khác mà chính là Đề cương văn hoá Việt Nam năm 1943 và từ cái gốc rễ “nguồn cội” ấy, cây “văn hóa, văn nghệ xã hội chủ nghĩa” ở nước ta đã đâm chồi, nảy lộc, vươn cành ngày càng xanh tươi, nở hoa, kết trái, đã và đang đem lại hương thơm, vị ngọt cho đời. Cái gốc rễ “nguồn cội” của nền văn hóa mới - văn hóa xã hội chủ nghĩa, của đường lối văn hóa, văn nghệ của Đảng ta chính là hệ thống quan điểm của chủ nghĩa Mác - Lênin về văn hoá, là “thuyết duy vật biện chứng và duy vật lịch sử” - hạt nhân lý luận của hệ tư tưởng của giai cấp vô sản, thế giới quan khoa học, nhân sinh quan và phương pháp luận cách mạng đúng đắn nhất để “nhận thức và cải tạo thế giới” vì lợi ích của giai cấp công nhân, nhân dân lao động, tha thiết yêu chuộng hòa bình, độc lập, tự do, hạnh phúc; là phương pháp sáng tác hiện thực xã hội chủ nghĩa được Đảng ta vận dụng nhuần nhuyễn, sáng tạo vào điều kiện, hoàn cảnh cụ thể của cách mạng Việt Nam; được những người cộng sản, các nhà tư tưởng, văn hóa Việt Nam đón nhận, bổ sung, phát triển, làm giàu có, phong phú và sâu sắc thêm từ đời sống thực tiễn sinh động của cách mạng Việt Nam. Và, chính nó đã trở thành động lực tinh thần to lớn, có tác dụng thức tỉnh các tầng lớp nhân dân; thu hút, lôi cuốn, thuyết phục không ít các văn nghệ sĩ, binh lính người Việt tham gia quân đội phát xít, thực dân, đế quốc, làm tay sai cho địch đã quay về với cách mạng, “đồng cam cộng khổ” cùng đồng bào, chiến sĩ cả nước “nếm mật, nằm gai” dũng cảm, mưu trí, sáng tạo chiến đấu chống kẻ thù xâm lược; từng bước đưa cách mạng đi đến thắng lợi, thực hiện thành công cách mạng tháng Tám năm 1945, khai sinh nước Việt Nam dân chủ Cộng hòa, sáng lập nên Nhà nước của giai cấp công nông đầu tiên ở Đông Nam châu Á; thực hiện thống nhất nước nhà, cả nước đi lên chủ nghĩa xã hội, xây dựng và bảo vệ Tổ quốc Việt Nam xã hội chủ nghĩa. Cái gốc rễ “cội nguồn” của nền văn hóa mới, văn hóa xã hội chủ nghĩa, của đường lối văn hóa, văn nghệ ở nước ta, suy cho cùng, là đường lối chính trị đúng đắn, sáng tạo, nhất quán của Đảng Cộng sản Việt Nam. Ở nước ta, văn hoá văn nghệ xã hội chủ nghĩa do Đảng của giai cấp công nhân Việt Nam lãnh đạo và nó luôn luôn được coi là “một trong ba mặt trận (kinh tế, chính trị, văn hoá) để thực hiện mục tiêu “cải tạo xã hội”; phục vụ nhân dân, phục vụ cách mạng, vì độc lập dân tộc, dân chủ và chủ nghĩa xã hội. Điều đó hoàn toàn đúng với lời chỉ dẫn của C.Mác, Ph.Ăngghen, V.I.Lênin, khi các ông nhấn mạnh vị trí, vai trò của văn hóa cách mạng trong cuộc đấu tranh sinh tử với kẻ thù để xóa bỏ áp bức, bóc lột, bất công, thực hiện sứ mệnh: giải phóng giai cấp, giải phóng xã hội, giải phóng dân tộc, giải phóng con người và giải phóng nhân loại. Sự đúng đắn và nhất quán đó chứa đựng nhân tố phát triển liên tục, bền vững, bao hàm văn hóa Đảng trong đó và nó mang giá trị nhân văn sâu sắc. Với sự sáng tạo trong công cuộc đổi mới từ 1986 đến nay Đảng, Nhà nước và nhân dân ta đang ra sức xây dựng nền văn hoá tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc; xây dựng văn hóa và con người mới làm cho văn hoá thật sự là nền tảng tinh thần của xã hội, vừa là mục tiêu, vừa là động lực thúc đẩy sự phát triển kinh tế - xã hội, nhằm mục tiêu tất cả vì con người, vì hạnh phúc của nhân dân. Trải qua suốt quá trình đó Đảng ta đã ban hành nhiều nghị quyết liên quan đến văn hóa, sự cụ thể hóa ngày càng sát hơn với thực tiễn xây dựng nền văn hóa của chúng ta cho phù hợp với xu thế hội nhập nhưng vẫn đảm bảo giữ vững bản sắc và giá trị của văn hoá và con người Việt Nam, hòa nhập nhưng không hòa tan.Đảng ta luôn quan niệm văn hóa phải được đặt ngang hàng với kinh tế, chính trị và xã hội, xác định rõ đặc trưng của nền văn hóa Việt Nam là dân tộc, dân chủ, nhân văn và khoa học. Việc chấn hưng nền văn hóa dân tộc trong kỷ nguyên toàn cầu hóa, hội nhập quốc tế, xây dựng và bảo vệ Tổ quốc Việt Nam xã hội chủ nghĩa là những minh chứng hùng hồn khẳng định sự nhất quán, sức sống bền vững của đường lối văn hóa đúng đắn đã được Đảng ta vạch ra từ Đề cương văn hoá Việt Nam năm 1943. Ra đời cách đây 80 năm nhưng bản đề cương vẫn giữ nguyên những giá trị của nó, chúng ta vẫn thấy rõ những giá trị soi đường, tác dụng định hướng của Đề cương; qua đó nhận thức đúng hơn trách nhiệm trong sự nghiệp xây dựng, phát triển nền văn hóa Việt Nam tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc trong giai đoạn mới. Để tiếp tục phát huy những giá trị đó, đồng thời xây dựng và phát triển nền văn hóa Việt Nam tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc, chúng ta cần tiếp tục nâng cao nhận thức về vị trí, vai trò của văn hóa; coi sự nghiệp phát triển văn hóa là trách nhiệm của toàn Đảng, toàn dân; đầu tư cho văn hóa là đầu tư cho con người và cho phát triển kinh tế - xã hội bền vững. Vì vậy, giữ gìn, phát huy truyền thống văn hóa dân tộc; đổi mới công tác quy hoạch, kế hoạch, đầu tư ngân sách xây dựng, phát triển các thiết chế văn hóa, công trình văn hóa mới; tích cực đào tạo, bồi dưỡng, phát huy các tài năng văn hóa nghệ thuật; kích thích, khơi dậy tiềm năng sáng tạo của con người Việt Nam trong thời đại mới. Thực hiện tốt những nhiệm vụ về xây dựng văn hóa và con người được đề ra trong Nghị quyết hội nghị Trung ương 9 khoá XI và văn kiện Đại hội XIII của Đảng.
Chú thích:
1. Đảng Cộng sản Việt Nam, Văn kiện Đảng toàn tập, t. 7 (1940 - 1945), Nxb. Chính trị quốc gia, Hà Nội, 2000, tr. 319.
2. Đảng Cộng sản Việt Nam, Văn kiện Đảng toàn tập, t. 7 (1940 - 1945), Nxb. Chính trị quốc gia, Hà Nội, 2000, tr. 319.
3. Đảng Cộng sản Việt Nam, Văn kiện Đảng toàn tập, t. 7 (1940 - 1945), Nxb. Chính trị quốc gia, Hà Nội, 2000, tr. 320.
Tác giả: ThS.GVC Hoàng Thị Yến – Khoa Xây dựng Đảng
TRƯỜNG CHÍNH TRỊ - GIA LAI
